هویت فردی و هویت اجتماعی

هویت فردی و هویت اجتماعی

هویت در دوسطح فردی و اجتماعی تعریف می شود و اولین نظریه ها درباره هویت بیشتر فرمدار بوده و به سطح اول هویت یعنی هویت فردی توجه داشته اند و در این زمینه کسانی مثل مید و گافمن را می توان مثال زد و بعدها اشخاصی مانند ریچارد جنکینز و هنری تاجفل سطح دومی از هویت را آشکار می سازند.

روانشناسان اجتماعی و جامعه‌شناسان تاکید دارند که هویت در نگرش ها و احساسات افراد نمود پیدا می کند ولی بستر شکل گیری آن اجتماع است. از این نظر “جرج هربرت مید” را می توان پرچمدار نظریه هویت اجتماعی دانست. 

هویت فردی چیست؟

هویت فردی (Personal identity) حس آگانه از فردیت و منحصر بودن شخص(من) است که مدام در سراسر عمر شکل می گیرد. هویت فردی معمولا به صورت نام، جنس، سن، نژاد، قومیت، ملیت یا فرهنگ، شغل یا نقش ها، استعدادها یا ویژگی های موقعیتی (مثل وضعیت تاهل و تحصیلات) مطرح می گردد.

هویت فردی شامل عقاید، ارزش ها، شخصیت و منش فرد نیز می شود. بنابراین هویت فردی از عناصر محسوس و حقیقی مثل نام یا جنسیت و نامحسوس مثل ارزش ها و عقاید تشکیل شده است. هویت فردی چیزی است که هر فرد را از دیگران متمایز می کند.

شخصی که حس هویت قوی دارد، دارای تصویر از بدن، عملکرد نقش و اعتماد به نفس تلفیق شده در یک مفهوم از خود کامل است. این حس هویت به شخص احساس استمرار و وحدت شخصیت می دهد. علاوه بر این، فرد خودش را به عنوان یک شخص منحصر به فرد می بیند.

از دیدگاه نیچه، هویت فردی موضوعی پیش نهاد، استوار و واجد انسجام نیست، بلکه دارای ساختاری فرهنگی است که در شرایط حاکم بر جامعه شکل می گیرد و ماهیت و پایداری ندارد. 

نیچه در پیشگفتار فراسوی نیک و بد، کلیه اصول جزمی فلاسفه را در هم می شکند تا مفهومی نو برای “من” ارائه کند. به عقیده نیچه، نظریه موجودیت “من” از این پندار دکارت برگرفته شده است: “من می اندیشم، پس هستم.” و نیچه منطق این باور را یک بازی دستور زبانی معرفی می کند و چنین اصلی را از اساس بی پایه می داند و میگوید: “اندیشه هرگاه بخواهد می آید نه هرگاه که من بخواهم.”

هویت اجتماعی چیست؟

هویت اجتماعی(Identity Social)، مجموعه‌ای از خصوصیات و مشخصات اجتماعی، فرهنگی، روانی، فلسفی، زیستی و تاریخی است که بر یگانگی یا همانندی اعضای آن دلالت می‌کند و آن را در یک ظرف زمانی و مکانی معین، به طور مشخص، قابل قبول و آگاهانه، از سایر گروه‌ها متمایز می‌سازد. در واقع هویت اجتماعی به آن ویژگی هایی اشاره دارد که یک جامعه را از جوامع دیگر متمایز می کند. دیدگاه ویژه به پدیده ها و رفتارهای خاص در برابر رویدادها، هر جامعه را از جوامع دیگر متمایز می کند. هویت اجتماعی یک قبیله ابتدایی نسبت به هویت اجتماعی یک جامعه کشاورز یا جامعه صنعتی متفاوت است…

در پایان سده‌ نوزدهم، بحث هویت اجتماعی یا “من اجتماعی” به جای هویت فردی، مورد توجه بوده و میان دنیای شخصی و اجتماعی افراد، ارتباط برقرار می نماید. این مسئله نه تنها ارتباط اجتماعی را امکان‌پذیر می‌سازد؛ بلکه به زندگی افراد هم معنا می‌بخشد. 

فرایند شکل‌گیری هویت اجتماعی:

فرآیندهای تشکیل‌دهنده هویت اجتماعی، براساس ساختار اجتماعی تعیین می‌شوند. هویت نیز متأثر از روابط اجتماعی نسبت به ساختار اجتماعی، واکنش نشان می‌دهد و باعث تغییر آن شده یا موجب حفظ و بقای آن می‌گردد. ساختار اجتماعی می‌تواند موجب پیدایش انواع هویت اجتماعی در افراد شده و به خوبی قابل تشخیص باشد؛ لذا به وضوح می‌توان، هویت فرد آسیایی را از فرد اروپایی تشخیص داد. تنوع هویت‌ها، فراورده‌های اجتماعی‌ای هستند که عناصری نسبتاً ثابت و پایدار دارند.

ریچارد جنکینز «هویت اجتماعی» و «هویت» را مترادف هم می داند و تمامی هویت های انسانی را به معنای هویت اجتماعی می داند. از نظر او هویت به معنا مربوط شده و می توان درباره آن به چون و چرا پرداخت. تعریف جنکینز از هویت بدین شکل است:

“این عبارت به شیوه‌هایی که به واسطة آنها افراد و جماعت‌ها در روابط اجتماعی خود از افراد و جماعت های دیگر متمایز می‌شوند اشاره دارد و برقراری و متمایز ساختن نظام‌مند نسبت های شباهت و تفاوت میان افراد، میان جماعت ها و میان افراد و جماعت‌ها است. شباهت و تفاوت با هم اصول پویای هویت، و کنه زندگی اجتماعی هستند».

از نظر او هویت اجتماعی پاسخ به این سوال است که ما چه کسی هستیم و دیگران چه کسی هستند. از نظر او هویت اجتماعی ذاتی نیست و محصول توافق و عدم توافق بوده و برحسب موقعیت می تواند تغییر کند.

از نظر هنری تاجفل، هویت افراد از عضویت آنان در گروه های خاص شکل می گیرد. این نظریه درصدد اثبات این قضیه است که افراد در بسیاری موارد سعی می‌کنند خود را با مشخصه‌های اجتماعی مقوله‌بندی کنند و نه مشخصه‌های شخصی و همین موضوع یعنی مقوله‌بندی فرد با مشخصه‌های اجتماعی باعث ایجاد درون گروه مشابه و برون گروه متفاوت می‌شود.

 نظریه مقوله‌بندی تاجفل این است که مردم خودشان را بیشتر به عنوان عضو گروههای اجتماعی و کمتر به عنوان اشخاص فردی، بیشتر تحت عنوان هویت اجتماعی و کمتر تحت عنوان هویت فردی طبقه‌بندی و مقوله‌بندی کنند. هویت در این نظریه براساس احساس تعلق تعریف می‌شود. یعنی فرد آنهایی را که به آن تعلق دارد بعنوان درون گروه و آنهایی را که بدانها متعلق نیست تحت عنوان برون گروه می‌شناسد و تعصب ناشی از آن باعث شکل گیری و حفظ هویت جتماعی می گردد.تاجفل هویت اجتماعی را متشکل از سه عنصر می داند:

• احساسات
• عنصر شناختی
• عنصر ارزشی

بنابراین هویت اجتماعی از دیدگاه تاجفل عبارت است از: آن بخش از برداشت یک فرد از خود که از آگاهی او نسبت به عضویت در گروه (گروههای) اجتماعی همراه با اهمیت ارزشی و احساسی منضم به آن عضویت سرچشمه می‌گیرد.

مطالب مرتبط